11 juni 2022

De groothandel als matchmaker in een circulair business ecosysteem

De overheid heeft de ambitie om in 2050 een volledig circulaire economie gerealiseerd te hebben om de natuur- en milieuproblematiek tegen te gaan[1]. Daarnaast kampen we met een grondstoffenschaarste die door de coronacrisis en de oorlog in Oekraïne meer aan het licht is gekomen[2]. De urgentie stijgt. We staan aan het begin van de transitie naar een circulaire economie. We moeten zorgvuldiger omgaan met grondstoffen, materialen en producten en we moeten zoveel mogelijk hergebruiken[3]. Maar hoe vliegen we deze immense uitdaging aan? Dit vraagt om een nieuwe manier van denken en handelen: andere businessmodellen en een holistische benadering van de economie waar mens en milieu centraal staan is de basis.

Kort gezegd vraagt de transitie naar een circulaire economie om participatie van alle deelnemers in de keten en een mind shift naar systeemdenken. In dit artikel wordt de complexiteit van deze transitie belicht. Vervolgens komt aan bod dat de transitie vraagt om een systeembenadering. Deze benadering leidt tot een kans voor de groothandel om zich centraal te positioneren in een transactie business ecosysteem.

Donut economie

Alhoewel de circulaire economie geen doel op zich is, draagt het een essentieel onderdeel bij wanneer streven naar een houdbare planeet. Kate Raworth is teruggegaan naar de tekentafel en heeft een economische model ontworpen dat de planetaire grenzen (buitenste ring) en menselijke behoeften (binnenste ring) centraal stelt. In dit model staat het welzijn van de aarde en de mens de basis. Vervolgens wordt gekeken welke economische activiteiten nodig zijn om het welzijn van beide ringen te bewerkstelligen. Het Donut model biedt handvatten om de transitie naar een circulaire economie te bewerkstelligen. Door de economie holistisch te benaderen wordt er vanuit alle waarden gekeken die binnen een circulaire economie van belang zijn [4].

Hoge complexiteit

De transitie naar een circulaire economie zal niet van de een op de andere dag gerealiseerd zijn. Het zal een periode zijn waar ongemak en weerstand voor lief genomen moeten worden. De hoge complexiteit vraagt om een transitieperiode waar informatie moet worden gestroomlijnd, samenwerking de basis is en circulaire producten betaalbaar worden [3].

Informatie stroomlijnen
Om circulaire producten aan te bieden is het van belang dat materialen in kaart worden gebracht en gebruikte producten kunnen worden opgenomen in het assortiment. Er zijn meer variabelen waar rekening mee moet worden gehouden dan bij een lineaire economie, zoals verschil in de conditie van het materiaal en de aanwezigheid van herbruikbare grondstoffen [5]. Een voorbeeld waar wordt gewerkt aan het stroomlijnen van informatie is in de bouw. Hiervoor is een materialenpaspoort geïntroduceerd, waarin alle gebruikte materialen en de bijbehorende kenmerken in een product of bouwconstructie worden gedocumenteerd [6].

Samenwerking
Om een circulaire keten te waarborgen, wordt de logistiek dynamischer. De cradle-to-cradle filosofie, met als uitgangspunt dat afval gelijk staat aan voedsel, heeft het effect dat materialen terug de keten in gaan aan het einde van de gebruiksfase [7]. Om dit te bewerkstelligen is nauwe samenwerking tussen de deelnemers in de keten essentieel; iedereen heeft zijn eigen rol [9]. Afhankelijk van de mate van herbruikbaarheid van het type materiaal krijgt het zijn nieuwe bestemming. Daar wordt het materiaal weer in bruikbare staat gereviseerd, zodat het vervolgens weer op de markt kan verschijnen.   

Betaalbaarheid
Nieuwe producten zijn nog steeds aantrekkelijker dan circulaire producten, omdat ze simpelweg goedkoper zijn. Dit komt mede door het relatief kleine aanbod in de markt en de ongunstige BTW voor reparaties en andere diensten ten opzichte van de aanschaf van nieuwe producten. Om een circulaire economie mainstream te maken, is het essentieel dat producten financieel aantrekkelijk zijn voor de afnemer [8].

Casus: New Horizon

Een pionier in de circulaire economie is New Horizon. Hun missie is om bouwmaterialen te leveren die bijdragen aan een circulaire economie. Met hun regierol in het ecosysteem om grondstoffen te stroomlijnen pleit ze voor nieuwe samenwerkingen, systeemverandering en technische innovatie.

Een van de diensten die New Horizon op de markt heeft gezet is ‘Urban Mining Collective’. Gebouwen die rijp zijn voor de sloop worden ontmanteld voordat ze ten onder gaan. Bruikbare materialen worden uit deze gebouwen geoogst en opnieuw op de markt verkocht. Inmiddels zijn er meer dan zestig verschillende bouwmaterialen op de makt gebracht. New Horizon positioneert zich voor deze dienst als hoofdaannemer. Daarnaast biedt New Horizon de dienst ‘Material Balance’ aan. Producten die zijn geoogst uit gebouwen worden via deze dienst aangeboden. New Horizon biedt een assortiment met circulaire elektrotechnische, bouwkundige en werktuigbouwkundige producten aan.

Naast het in staat stellen van een circulaire bouweconomie draagt New Horizon bij aan een positieve bijdrage aan het (her)introduceren van mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt.

De derde dienst heet ‘Dataservice en innovatie’. New Horizon ondersteunt partijen met het ontwikkelen van innovatie van producten en systemen [9].

Systeembenadering

De transitie naar een circulaire keten vraagt om de benadering van een business ecosysteem, waarin samenwerking centraal staat. Een business ecosysteem is onder meer relevant wanneer er een hoge mate van modulariteit en een coördinerende rol nodig is om vraag en aanbod te stroomlijnen [10]. Dit is aan de orde omdat de rollen en verantwoordelijkheid in de keten nog niet vastliggen, er een afhankelijkheid van de samenwerking tussen de spelers is en de markt erg veranderlijk is. 

Verandering
New Horizon, een bedrijf dat zich inzet voor circulair bouwen, heeft zo’n coördinerende rol. Volgens Erik Koremans, directeur van New Horizon, vraagt de verandering om een nieuwe manier van denken. Kennisdeling en innovatie liggen ten grondslag aan een systeemverandering. Vervolgens moet het nieuwe systeem schaalbaar gemaakt worden. Erik ziet hier een belangrijke rol voor de groothandel, omdat zij met de omvang van hun netwerk vraag en aanbod samen kunnen brengen. “We werken graag samen met logistieke partijen als groothandels, omdat als zij een volle vracht geleverd hebben, prima in staat zijn om een lege vrachtwagen vol te gooien met een oogst van ons. Zo efficiënt zouden wij het nooit kunnen organiseren.” Zegt Koremans. “Daarnaast is het zo dat een groothandel ook veel klanten heeft. Die klanten maakt hun rol belangrijk voor ons, omdat zij daarmee afzet hebben van de materialen die wij hebben geoogst. Zij zijn daardoor in staat om de cirkel weer heel snel te sluiten. Als leverancier van materiaal, stellen ze de markt in staat het nú al beter te doen.”6

Rol van de groothandel

Door haar logistieke ervaring en kennis is de groothandel ijzersterk in het samenbrengen van de lineaire vraag en aanbod [11]. Ze kan deze sterkte ook inzetten door circulaire vraag en aanbod als matchmaker te coördineren in een transactie business ecosysteem. Een transactie ecosysteem wordt gekenmerkt door een centraal platform dat onafhankelijke aanbieders verbindt met onafhankelijke afnemers, meestal digitaal10. Een bekend voorbeeld is Uber, waar taxichauffeurs worden gekoppeld aan passagiers. Het is een tweezijdige markt waarbij wordt geprofiteerd van directe en indirecte netwerkeffecten. Meer aanbod leidt automatisch tot meer vraag en andersom. Deelnemers worden een integraal onderdeel van het systeem doordat ze data en feedback leveren. Het systeem houdt zichzelf in stand en wanneer het ecosysteem op gang is, kan de afnemer ook verkoper worden10.

Een kansrijke uitwerking van een transactie business ecosysteem is wanneer het platform gefaciliteerd wordt door de groothandel. Haar traditionele rol kan op deze manier in een nieuw jasje meerwaarde bieden, zo draagt ze bij aan het oplossen van de drie complexiteitsfactoren: informatie stroomlijnen, samenwerken en betaalbaarheid door vraag en aanbod samen te brengen. Door standaardisatie kan de groothandel informatie stroomlijnen. Het platform brengt een nieuwe markt op het toneel en simuleert hiermee de samenwerking in de keten. Tot slot draagt het platform bij aan marktwerking door een breed aantal aanbieders en afnemers. Zo wordt de vrijemarkteconomie als het ware in het klein nagebootst, met onafhankelijke aanbieders die hun producten verkopen via het faciliterende platform. Wanneer het ecosysteem op gang is kan de afnemer zichzelf transformeren tot aanbieder door eigen producten aan te bieden op het platform.

Het momentum is nu daar; de deadline in 2050 voor een Nederlandse circulaire economie komt dichterbij. De grondstoffenschaarste kan zorgen voor acceleratie, omdat we zo minder afhankelijk worden van kritieke materialen. Het is tijd dat de groothandel de touwtjes in handen neemt en de matchmaker in het circulair business ecosysteem wordt.

[1] Transitieagenda circulaire bouweconomie. (2018). Transitieagenda circulaire bouweconomie. Den Haag: Rijksoverheid.

[2] Tim G. Benton, e. a. (2022). The Ukraine war and threats to food and energy security. Environment and Society Programme.

[3] Rijksoverheid (2021). Uitvoeringsprogramma Circulaire Economie 2021-2023. Den Haag: Rijksoverheid.

[4] Raworth, K. (2019). Donuteconomie. Amsterdam: Nieuw Amsterdam.

[5] Sander de Leeuw, R. G. (2012). Assessing complexity of supply chains:evidence from whole salers. 21.

[6] Koremans, E. (2022, April 14). Pionier in de installatiebranche. (T. Kostwinder, Interviewer)

[7] Kroon, J. (2019, 02 26). Wat is cradle to cradle. Retrieved from Voor de wereld van morgen: https://www.voordewereldvanmorgen.nl/artikelen/wat-is-cradle-to-cradle

[8] Haas, W. d. (2019, Oktober 4). Naar een circulaire economie. Retrieved from Wageningen University & Reseach: https://weblog.wur.nl/uitgelicht/naar-een-circulaire-economie/

[9] Horizon, N. (n.d.). Over ons. Retrieved from New Horizon: https://newhorizon.nl/new-horizon/over-ons-new-horizon/

[10] Ulrich Pidun, M. R. (2019). Do you need a business ecosytsem. 14.

[11] MVO Nederland. (2017). De circulaire handelsketen. Amsterdam: ABN-AMBRO.